نفت عاملی برای رشد و توسعه اقتصادی یا مانعی بزرگ در مسیر توسعه؟ این پرسشی است که سال ها است کارشناسان و مسوولان اقتصادی همواره در برابر اقتصادهای متکی بر منابع طبیعی مطرح می کنند. سابقه اقتصاد ایران نشان می دهد اتکا بر منابع نفتی در ایران به دلیل نوع مدیریت دولتی به مصیبت تورم و کاهش بهره وری در بخش واقعی اقتصاد و تولید منتهی شده است. این در حالی است که منابع ناشی از نفت تقریبا هیچ گاه به توسعه صنعت منتهی نشده و اکثرا در بخش های اقتصادی با چالش کمبود سرمایه روبرو هستیم و بیماری هلندی روز به روز با شدت بیشتری بخش های تولیدی و صنعتی را در بر گرفته است. دکتر مهدی پازوکی، استاد اقتصاد و تحلیلگر ارشد مسایل اقتصادی در گفتگو با پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در این رابطه گفت: ایران به دلیل برخورداری از منابع سرشار معدنی به خصوص نفت در رده بندی کشورها به عنوان کشوری نفت خیز و ثروتمند تلقی شده است و این نعمت خدادادی، می تواند ایران را به کشوری توسعه یافته و پیشرفته تبدیل کند. البته این امر با مدیریت صحیح و مقابله با مشکلات اقتصادی براساس مبانی علمی محقق خواهد شد.

وی ادامه داد: ما به جای استفاده از منابع خارجی می توانیم با برنامه ریزی منظم و تصمیم قاطع موجبات رشد و پیشرفت ایران را فراهم کنیم. چراکه نفت تقریبا در شرایط فعلی مهمترین عامل محرک اقتصاد ایران و منبع اصلی درآمد است. به گفته وی با این حال در تمام این سال ها ایران از نعمت نفت بدرستی استفاده نکرده و عمده دلارهای نفتی صرف خرید کالاهای مصرفی وارداتی شده و کار زیربنایی صورت نگرفته است.

وی افزود: اکثر کشورهای توسعه یافته مانند نروژ، تولید و صنعتی بودن را در اولویت خود قرار می دهند. نروژ یکی از بالاترین درآمدهای سرانه از لحاظ شاخص های اجتماعی و رفاهی و نیز انسانی را داراست و جزو هفت یا هشت کشور برتر جهان است که به دلیل مدیریت بهینه نفت توانسته پیشرفت چشم گیری داشته باشد.

به گفته این کارشناس اقتصادی اگر مدیریت بخش نفت مدرن، علمی و کارآمد باشد قطعا محرک توسعه و پیشرفت کشور می شود اما اگر مدیریت سنتی بر بخش نفت حاکم شود که با دید محدود به مسائل نگاه می کند وابستگی و نابودی اقتصاد را منجر خواهد شد بر فرض مثل ونزوئلا که منابع طبیعی به ضرر توسعه اقتصادی این کشور بوده ‌است.

عملکرد ناموفق دولت جهت کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی

پازوکی در این باره گفت: مالیات برای یک کشور از نفت هم مهم تر است باز هم اگر به کشور نروژ نگاه کنیم برای مردم فرهنگ سازی شده که اگر زمانی درآمدشان از حدی بالاتر رود مستلزم پرداخت مالیات می شوند، در این صورت فرار مالیاتی به صفر می رسد ولی در کشورهای توسعه نیافته به دلیل ضعف مدیریت دولت فرار مالیاتی بسیار بالاست .

وی افزود: در واقع اگر در کشورها دموکراسی واقعی حاکم شود و مردم احساس کنند دولت منابع را بیهوده هدر نمی دهد و حق مردم است، از دور زدن و زیر پای گذاشتن قوانین هذر می کنند.

برگشت نفت در مدار صعودی موجب افزایش وابستگی خواهد شد

این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: همه مسائل یاد شده از مدیریت نشأت می گیرد. مدیریت مدرن توانایی این را دارد تا به وسیله نفت در راستای توسعه منابع و سرمایه گذاری استفاده کرده و کشور رابه ثروت برساند. از جمله عواملی که باید سریعا از وابستگی به نفت خارج شود بودجه های جاری است، مانند حقوق کارکنان.

 دولت برای جبران کسری بودجه باید از کانال های دیگری از جمله افزایش مالیات ، افزایش درآمدهای دستگاه های دولتی، توسعه تجارت و... استفاده کند.  بسیاری از بنگاه های دولتی به جای سودده بودن تنها بودجه دولتی را مصرف می کنند.

افزایش سهم عمومی بودجه از نفت وآسیب پذیری آن

پازوکی در این خصوص گفت: مسلما هر چه سهم بودجه افزایش یابد آسیب پذیری آن نیز بالا می رود. طبق قانون چهارم و پنجم توسعه و اکنون قانون ششم توسعه بودجه های جاری مانند حقوق ها، یارانه ها و کل هزینه های نظامی باید از مالیات تامین شود و پول نفت به سرمایه های زیربنایی اختصاص یابد.

اکثرهزینه بودجه صرف هزینه های جاری می شود تا عمرانی

پازوکی درپایان پشنهاد کرد: معتقدم مجموعه حکومت باید عدم وابستگی به نفت را خواستار باشد. قوه مقننه و قضاییه نقش مهم و اساسی و منحصر به فردی در راستای اقتصاد مقاومتی ایفا می کند.قوه قضاییه به مراتب بیشتر در به وجود آوردن فضای امن کسب و کار و بالطبع آن کسب مالیات موثرتر است. در حقیقت عدم وابستگی به نفت با ایجاد فضای کسب و کار امن حاصل می شود.بودجه نباید به گونه ای تنظیم شود که نظارت را از دستگاه های نظارتی سلب کند. بایستی اصول بودجه ریزی، اصول کارایی و اقتصادی، اصول نظارتی و مبانی قانونی رعایت شود.

وی تاکید کرد: وظیفه دولت است تا اقتصاد رانتی را ازبین برده و فرار مالیاتی را ریشه کن کند.